Tatauranga umanga Māori – Statistics on Māori businesses: 2022 (te reo Māori)
E ngā iwi, e ngā reo, e ngā whakahuahuatanga maha, tēnā koutou katoa.
Tēnei te mihi atu ki a koutou i roto i ngā tini āhuatanga o te wā. E mihi ana ki a koutou mō koutou i tahuri mai ki te tautoko i ngā mahi, i tuku hoki i ā koutou mōhiotanga, kōrero ki a mātou. E mōhio ana mātou he taonga nui ngā kōrero o te iwi, o te hapū, o te hapori, me te whānau. Nō reira, ka nui te mihi atu ki a koutou katoa. Tēnei te tāpae atu nei i tēnei kohinga tatauranga ā-tau mō ngā umanga Māori o te motu, e kitea ai ngā tini āhuatanga o ēnei kōkiri nui o te ao Māori. He tini ngā painga, he tini hoki ngā tūmanako mō ēnei mahi a tātou. Nō reira tēnā koutou katoa.
Ko tā Tatauranga umanga Māori – Statistics on Māori businesses: 2022 he whakaatu i ētahi huingaiti e rua o ngā umanga Māori – ngā uepū Māori me ērā atu hinonga Māori (he umanga Māori he pānga ā-ōhanga hira tōna, engari ehara i te uepū Māori) – ka āwhina i te ōhanga o tō tātou whenua. Kei roto i tēnei whakaputanga ētahi raraunga mō ngā umanga tāpoi Māori ka noho pea hei uepū Māori, hei umanga Māori kē atu rānei. Kāore e kapi i tēnei whakaputanga ngā umanga Māori katoa i Aotearoa New Zealand.
E wātea ana anō hoki a Tatauranga umanga Māori – Statistics on Māori businesses: 2022 i te reo Ingarihi.
Tiki ake tuhinga
Tatauranga umanga Māori – Statistics on Māori businesses: 2022 (te reo Māori)
Excel spreadsheet, 177 KB
Tatauranga umanga Māori – Statistics on Māori businesses: 2022 (te reo Māori) – CSV
Comma Separated Values, 370 KB
Ngā meka matua
I te tau 2022:
- 1,290 ngā uepū Māori, ā, e 2,630 ērā atu hinonga Māori i tautohutia mō tēnei whakaputanga
- o te huinga katoa o ngā umanga 3,920, e 282 (7 ōrau) i tautohutia hei umanga tāpoi Māori
- i tuku mahi ngā uepū Māori ki ētahi tāngata 11,800, ā, i whiwhi mahi ētahi atu tāngata 29,800 i ērā atu hinonga Māori
- ko tōna hauwhā o ngā uepū Māori kei ngā ahumahi matua
- kotahi haurua o ngā pāmu Māori kei Waikato, kei Te Moana-a-Toi, me Te Tai Tokerau
- i tukua e ngā uepū Māori tētahi $760 miriona rawa ki tāwāhi
- i tukua e ērā atu hinonga Māori tētahi $256 miriona rawa ki tāwāhi
- i piki ake ngā whiwhinga pūtea mō ngā uepū Māori ki te $5.43 piriona, ā, he 14 ōrau te pikinga ake, mai i te tau 2021
- 65 ōrau o ngā uepū Māori, 76 ōrau hoki o ērā atu hinonga Māori i kitea i te ao pāpāho pāpori.
Ko ngā uepū Māori ko ngā umanga whai pānga ōhanga hira e whai wāhi ana ki te whakahaere ngātahi i ngā rawa e puritia ana e te iwi Māori. Ahakoa he aha te umanga i roto i tētahi rōpū pupuru taonga uepū Māori, kua whakaurua ki ngā whakaputanga o ngā Tatauranga umanga Māori.
Ko ngā kupu 'Ērā atu hinonga Māori' i roto i tēnei whakaputanga he kōrero mō ngā umanga Māori kāore e whai pānga ōhanga hira, ehara hoki i te uepū Māori.
Ngā tautuhitanga me te metararaunga ētahi atu kōrero mō tā mātou tautohu i ngā umanga kua whakaurua ki tēnei whakaputanga.
Ko ētahi o ngā umanga tāpoi Māori he uepū Māori, he hinonga Māori rānei. Kei roto i ēnei ko ngā umanga i ngā ahumahi pēnei i ngā ratonga kāinga noho, kai hoki; ikiiki, hinonga hāereere, whakarite haerenga rānei; me ngā ratonga hākinakina.
Ngā panonitanga taupori mō 2022
I tino piki te maha o ngā umanga Māori i tautohutia mō tēnei whakaputanga, kia whakaritea ki ō mua whakaputanga, nā te tāpiritanga mai o ētahi puna taupori hou. Nā reira, he rerekē ngā raraunga i konei i ngā raraunga i puta i ētahi atu whakaputanga Tatauranga umanga Māori o mua.
Kei te wāhanga Tirohanga whānui ki ngā panonitanga taupori ētahi atu mōhiotanga mō ēnei panonitanga.
Ngā Kaupapa
Raraunga taupori umanga mā te ahumahi
Te whāinga mahi
Te ahuwhenua
Te tukunga rawa ki tāwāhi
Te painga ahumoni
Ngā mahi umanga
Ngā tautuhitanga me te metararaunga
Tirohanga whānui ki ngā panonitanga taupori
Raraunga taupori umanga mā te ahumahi
Ngā uepū Māori
I te tau 2022, 1,290 ngā umanga uepū Māori, 36 te pikinga ake (2.9 ōrau) kia whakaritea ki 2021.
Tata ki te hauwhā (24 ōrau) o ngā uepū Māori kei ngā ahumahi matua, ā, ko tōna kotahi hautoru (32 ōrau) ehara i te kaipupuru whenua noho i taua whenua, arā, he umanga ēnei e rēti ana i ngā papawhenua ehara i te kāinga noho, pēnei i ngā whenua ahuwhenua, i te tari mahi rānei.
He tuhituhi tuarua mō Ngā wāhanga o uepū Māori, mā te ahumahi, 2022
Ērā atu hinonga Māori
I roto i tēnei whakaputanga, kei te whakapūrongo mātou mō ētahi atu hinonga Māori 2,630, he umanga kei te huhua o ngā ahumahi. Ko ngā umanga rahi rawa ko:
- te ahumahi, te mahi ngahere, me te mahi hī ika (519 ngā umanga)
- ngā ratonga ngaio, pūtaiao, hangarau hoki (480 ngā umanga)
- ngā āwhina hauora, pāpori hoki (252 ngā umanga)
- te hanga whare (201 ngā umanga).
He tuhituhi tuarua mō Ngā wāhanga o ērā atu hinonga Māori, mā te ahumahi, 2022
Ngā umanga tāpoi Māori
Kei tēnei whakaputanga ētahi umanga tāpoi Māori 282, mai i ēnei ahumahi tāpoi whāiti:
- ngā ratonga toi, hākinakina hoki – 123 ngā umanga (44 ōrau)
- ngā ratonga whare noho me ngā ratonga kai – 81 ngā umanga (29 ōrau)
- te ikiiki, te kawe mēra me ngā whare rokiroki rawa – 30 ngā umanga (11 ōrau)
- ngā ratonga whakahaere noho me ngā ratonga tautoko – 24 ngā umanga (8.5 ōrau)
- ērā atu ahumahi – 27 ngā umanga (9.6 ōrau).
Te whāinga mahi
Tatauranga o ngā kaimahi o ngā uepū Māori
I piki te maha o ngā tāngata e mahi ana mō ngā uepū Māori mā te 1,200 kaimahi (11 ōrau) i waenga i te 2021 me 2022, ki 11,800. I whai tēnei i tētahi hekenga i 2021, ko te nuinga i takea mai i ngā panonitanga rangatira o ngā umanga uepū Māori.
Ko te ahumahi tuatahi mō te tokomaha o ōna kaimahi uepū Māori ko te ahuwhenua, ka whai i muri iho ko ētahi atu ahumahi matua:
- 16 ōrau o ngā kaimahi katoa o ngā uepū Māori i whiwhi mahi i tētahi umanga ahuwhenua.
- 11 ōrau o ngā kaimahi i whiwhi mahi i ērā atu ahumahi matua.
Tatauranga o ngā kaimahi o ērā atu hinonga Māori
I eke te tokomaha o ngā tāngata i whiwhi mahi i ērā atu hinonga Māori ki te 29,800 i te tau 2022, 2,600 kaimahi te pikinga ake (9.6 ōrau) i te tau 2021.
Mō ērā atu hinonga Māori, i te tau 2022 kia whakaritea ki te tau 2021:
- i piki te maha o ngā kaimahi i te ahumahi āwhina hauora, pāpori hoki mā te 16 ōrau (1,100 kaimahi)
- i piki te maha o ngā kaimahi i te ahumahi ratonga ngaio, pūtaiao, hangarau hoki mā te 13 ōrau (300 kaimahi)
- i heke te maha o ngā kaimahi i te ahumahi toi, hākinakina hoki mā te 22 ōrau (120 kaimahi).
Tatauranga o ngā kaimahi o ngā umanga tāpoi Māori
I eke te tokomaha o ngā tāngata i whiwhi mahi i ngā umanga tāpoi Māori i te tau 2022 ki 2,300, 50 kaimahi te hekenga iho (2.1 ōrau), kia whakaritea ki i te tau 2021.
Mō ngā umanga tāpoi Māori, i te tau 2022, kia whakaritea ki 2021:
- i piki te maha o ngā kaimahi i ngā ratonga whakahaere, tautoko hoki, mā te 22 ōrau (10 kaimahi)
- i heke te maha o ngā kaimahi i te ahumahi toi, hākinakina hoki mā te 15 ōrau (120 kaimahi).
Kei roto i ngā ratonga whakahaere, tautoko hoki ngā ratonga pēnei i te whakarite hāereere, te whakarite haerenga rānei.
Kei New Zealand business demography statistics: At February 2022 ētahi kōrero mō ngā tatauranga umanga, kaimahi hoki mō ngā umanga katoa o Aotearoa.
Ko ngā raraunga LEED mō ngā uepū Māori
Kei roto i ngā raraunga Linked-employer-employee data (LEED) ētahi inenga o ngā tūranga kua whakakīa me ngā pāpātanga kaimahi panoni tūranga. Ka whakamahia he hinenga he i tātai i ngā pāpātanga kaimahi panoni tūranga, nā reira he mōhiotanga hauwhā tō tēnei wāhanga, ehara i te inenga ā-tau.
E tautuhitia ana ngā tūranga mahi i whakakīa ko te maha o ngā tūranga i te 15 o te marama waenga o te hauwhā tohutoro. Kāore he wehewehe o ngā tūranga wā kikī, me te wā harangotengote. Ka rerekē pea te maha o ngā tūranga i whakakīa i te maha o ngā kaimahi.
I te hauwhā o Poutūterangi 2022, i eke te maha o ngā uepū Māori ki ngā tūranga 11,050 kua whakakīa. I heke ngā tūranga i whakakīa mō ngā uepū Māori: mā te 2.6 ōrau (290 ngā tūranga) mai i te hauwhā o Hakihea 2021. Kia whakaritea ki te hauwhā o Poutūterangi 2021, i piki ngā tūranga i whakakīa mā te 9.6 (970 ngā tūranga kua whakakīa).
Hei tohu te pāpātanga wehenga kaimahi mō te tūtika o te kāhui kaimahi. Ko te tautuhitanga o tēnei ōwehenga, ko te maha o ngā kaimahi kua piri mai, kua wehe atu rānei mai i tō mua rā tohutoro, ka whakaritea ki te maha katoa toharite o ngā tūranga mō ngā wā ine e rua, kia kitea te ōwehenga.
I eke te pāpātanga wehenga atu o ngā kaimahi mō ngā uepū Māori mō te hauwhā o Poutūterangi 2022 ki te 16.1 ōrau, 0.8 te ōrau te hekenga iho i te hauwhā o Hakihea 2021. Kia whakaritea ki te hauwhā o Poutūterangi 2021, i piki te pāpātanga wehenga kaimahi mō ngā uepū Māori mā te ōrautanga 0.9.
Ko ngā raraunga LEED mō ngā ērā atu hinonga Māori
I te hauwhā o Poutūterangi 2022, i eke te maha o ērā atu hinonga Māori ki ngā tūranga 27,460 kua whakakīa. I heke ngā tūranga i whakakīa mō ērā atu hinonga Māori mā te 2.5 ōrau (700 ngā tūranga) mai i te hauwhā o Hakihea 2021. Kia whakaritea ki te hauwhā o Poutūterangi 2021, i piki ngā tūranga i whakakīa mō ērā atu hinonga Māori mā te 9.1 (2,280 ngā tūranga kua whakakīa).
I eke te pāpātanga wehenga atu o ngā kaimahi mō ērā atu hinonga Māori mō te hauwhā o Poutūterangi 2022 ki te 19.5 ōrau, 1.7 te ōrau te pikinga ake i te hauwhā o Hakihea 2021. Kia whakaritea ki te hauwhā o Poutūterangi 2021, i piki te pāpātanga wehenga kaimahi mō ērā atu hinonga Māori mā te ōrautanga 0.5.
Kei LEED quarterly technical notes ētahi atu taipitopito mō te ine i te pāpātanga wehenga kaimahi.
Kei Linked employer-employee data: March 2022 quarter – NZ.Stat tables ētahi atu taipitopito mō te ine i te pāpātanga wehenga kaimahi mō ngā umanga katoa o Aotearoa.
Ahuwhenua
Mō ngā kaupapa tauanga, ko te tikanga o te kupu pāmu he tautohu i tētahi, i ētahi poraka whenua rānei, e whakahaeretia ana hei wāhi kotahi, e mahi ana hoki i ngā mahi ahuwhenua. Ko ngā pāmu Māori he wāhanga whenua nō ngā uepū Māori, nō ētahi atu hinonga Māori rānei. Ko ētahi o ngā mahi o runga ko te pāmu karerehe, ko te whakatupu huawhenua, huarākau hoki, te whakatupu waina, ngā pārekereke, te mahi ngahere, te whakatupu pata (grain) me ngā whakatupuranga kākano.
Nā te Tatauranga Whakanao Ahuwhenua 2022 i whakauru mai ētahi pātai hou, i raea ai e ngā pāmu Māori te tautohu i a rātou anō. Nā konei kua piki ake te kounga me te rahi o te taupori pāmu Māori. He maha tonu ngā pāmu iti iho kua tautohutia, kia whakaritea ki ō mua putanga. Nā runga i te pikinga ake o ngā pāmu Māori kua tautohutia, kāore e taea te whakatairite ngā raraunga i konei ki ō mua whakaputanga.
Te tohanga ā-rohe o ngā pāmu Māori
I te tau 2022, neke iti ake i te kotahi haurua o ngā pāmu Māori katoa kei ngā rohe o Waikato, Te Moana-a-Toi, me te Tai Tokerau, ā, he ahurei ngā mahi pāmu i tēnā rohe, i tēnā rohe.
Ko ngā mahi pāmu i tino kitea, koia ēnei:
- Te Tai Tokerau, te whakatupu pīwhi, 48 ōrau o ngā pāmu katoa i te rohe
- Waikato, te whakatupu kau miraka, 36 ōrau
- Te Moana-a-Toi, te whakatupu huarākau kiwi, 38 ōrau.
He tuhituhi tuarua mō Te tohanga ā-rohe o te tapeke katoa o ngā pāmu Māori 2022
Te rahi o ngā pāmu Māori
I te tau 2022, ko te rahi toharite o te pāmu Māori, he 865 heketea, neke atu i te whakareatoru o tētahi pāmu toharite o Aotearoa, (e 279 heketea noa iho). Nā konei, he maha ake ngā karerehe i āhei kia purutia e ngā pāmu Māori, kia whakatairitea ki ērā atu. Mō te toharite, neke atu i te whakarearua te maha o ngā kararehe i ērā pāmu o Aotearoa katoa atu, (3,780, kia whakaritea ki 1,769).
Ngā mahi pāmu i tino kitea
I te tau 2022, ko ngā mahi pāmu i tino kitea, mō ngā pāmu Māori, ko:
- te pamu pīwhi – whāiti (156 ngā pāmu)
- te whakatupu kau miraka (150 ngā pāmu)
- te whakatupu hipi-kau hoki (120 ngā pāmu)
- te whakatupu ngahere (105 ngā pāmu)
- te whakatupu huarākau kiwi (69 ngā pāmu).
Kei Agricultural production statistics: Year to June 2022 (final) ētahi atu mōhiotanga mō ngā te whakanao ahuwhenua.
Kei Agricultural production statistics: June 2022 (final) – DataInfo+ ētahi mōhiotanga mō ngā tauanga whakanao ahuwhenua, tae atu ki ētahi tikanga mō te kohikohi, me te tika pū o ngā raraunga.
Te tukunga rawa ki tāwāhi
Kei roto i ngā te tukunga rawa ki tāwāhi i whakapūrongotia i tēnei whakaputanga ko ērā i tukua tikatia e ngā uepū Māori me ērā atu hinonga Māori. Ka hokona whakamuatia pea e ngā hinonga Māori ki ētahi atu hinonga, mā rātou e tuku ki tāwāhi, mō te kaihoko tuatahi.
I tukua e ngā uepū Māori ngā rawa $760 miriona te hua ki tāwāhi i te tau 2022, 13 ōrau te hekenga i ērā i tukua i 2021. I noho ko ngā tukunga ki Haina tētahi 23 ōrau o ngā tukunga uepū Māori, 31 ōrau te hekenga i tō mua tau. I heke ngā tukunga rawa ki Haina i te nuinga o ngā tau mai i 2018, ā, i piki ngā tukunga ki ētahi atu mākete i roto i ēnei tau. Te āhua nei he tohu tēnei kei te whakawhānui ngā uepū Māori i ō rātou mākete tuku rawa.
I noho ko te paura miraka, te pata, te tīhi hoki kia nui iti ake i te hauwhā o ngā tukunga rawa katoa o ngā uepū Māori ki tāwāhi i 2022, ā, tata ki te hautoru he kaimoana.
E noho ana te paura miraka, te pata, te tīhi hoki hei wāhanga rawa hei rōpū pūmau mō ngā tukunga rawa o ngā uepū Māori, arā, ka noho ki waenga i te 21 me te 27 ōrau o ngā tukunga rawa ia tau mai i 2017 ki 2022.
I tukua e ērā atu hinonga Māori tētahi $256 miriona rawa ki tāwāhi i 2022, e 4 ōrau te pikinga ake mai i 2021.
Kei Overseas merchandise trade: December 2022 ētahi whakamārama mō ngā hokonga mai me ngā tukunga atu o ngā rawa kawemai, kaweake katoa, mō ngā umanga katoa o Aotearoa.
Painga ahumoni
I piki ngā moniwhiwhi i pūrongotia mō ngā uepū Māori i te tau ahumoni 2022 ki te $5.4 piriona, ā, he 14 ōrau ($646 miriona) te pikinga ake i te tau o mua. Ina hātepengia atu ngā moniwhiwhi ehara i te moni whakahaere, ko te pikinga katoa o te moniwhiwhi he 11 ōrau ($443 miriona). Ko te tapeke katoa o ngā rawa e $27.3 piriona, 8.8 ōrau te pikinga ake ($2.2 piriona).
I piki ngā hokonga o ngā rawa me ngā ratonga mā te 9.3 ōrau, kia eke hei 75 ōrau o ngā moniwhiwhi katoa, ($347 miriona) kia whakaritea ki te tau o mua. Ko ngā whakapaunga katoa e $4.0 piriona, 14 ōrau te pikinga ake ($506 miriona).
Ko te tuwhene i mua i te tāke i piki mā te $142 miriona, (11 ōrau) ki te $1.4 piriona. I ākina tēnei pikinga ake e ngā panonitanga ki ngā moni whiwhi ehara i te moni whakahaere me ngā whakapaunga, ko te nuinga i takea mai i tētahi pikinga o ngā uara rawa.
I noho te ōwehenga nama ki te tūtanga (e tautuhitia ana ko te katoa o ngā taunahatanga ina wāhia mā ngā tūtanga kaipupuru hea) ki te 36.6 ōrau, i te tau 2022, kia whakaritea ki 38.2 ōrau i te tau 2021. Mō ngā umanga katoa o Aotearoa i te tau 2022, ko te ōwehenga nama ki te tūtanga he 202 ōrau. Mō te nuinga o ngā uepū Māori, he pāpaku iho te ōwehenga nama ki te tūtanga, ina whakaritea ki ngā umanga ehara i te umanga Māori. Te take i pēnei ai, mō te nuinga he kaha kē atu te whakawhirinaki a ngā uepū Māori ki te tūtanga kaipupuruhea hei moni punga mō te tupunga pakihi, kia whakaritea ki ngā umanga ehara i te umanga Māori, ka whakawhirinaki kē ki ō rātou kaituku moni.
E hāngai ana ngā nekehanga i te painga ahumoni o ngā uepū Māori ki ngā umanga katoa o Aotearoa mō te tau ahumoni 2022. I tohu ngā putanga mai i te 2022 Annual Enterprise Survey (AES) i piki ngā moni whiwhi katoa mō ngā umanga katoa o Aotearoa mā te 12 ōrau, i piki ngā whakapaunga AES mā te 12 ōrau, ā, i piki ngā rawa katoa AES mā te 9.4 ōrau.
Kei Annual enterprise survey: 2022 financial year (provisional) ētahi atu mōhiotanga mō te painga ahumoni o ngā umanga katoa o Aotearoa.
Ngā mahi umanga
Ko tā te Uiuinga Mahi Umanga he kohi mōhiotanga mō ngā tikanga pakihi mō te tau ahumoni hou i noho wātea ai he mōhiotanga i roto i ngā umanga, i te otinga o te uiuinga. Kei roto i te uiuinga ētahi kōwae, kaupapa rānei tērā pea ka panoni ia tau. Kei ia kōwae ōna whāinga whāiti. Ko tā te uiuinga he aro ki ngā umanga e ono, neke atu rānei ngā kaimahi.
Kei te uiuinga o 2022 ngā kōwae e whai ake nei:
- Kōwae A: Ngā mahi umanga
- Kōwae B: Ngā hangarau mōhiotanga, whakawhiti hoki (ICT)
- Kōwae C: Te tautuhi utu, utunga kaimahi hoki
- Kōwae D: Te taha pūtea
Te taha pūtea
Te hekenga o ngā pūrerotanga monihua kia whakatairitea ki 2019 (i mua i COVID)
I inoitia ngā umanga kia whakatairite i ā rātou tikanga whakarite utu o nāianei i 2022 ki te tau 2019 (i mua i COVID). Inā ngā hua:
- 19 ōrau o ngā uepū Māori i whakapūrongo i tētahi hekenga o ā rātou pūrerotanga monihua
- 39 ōrau o ngā umanga katoa o Aotearoa i whakapūrongo i tētahi hekenga o ā rātou pūrerotanga monihua
- 35 ōrau o ērā atu hinonga Māori i whakapūrongo i tētahi hekenga o ā rātou pūrerotanga monihua.
Te wātea mai o ngā moni
I te tau 2022, he iti iho ngā tono moni a ngā uepū Māori, ā he nui atu ngā tono moni a ērā atu hinonga Māori, kia whakaritea ki ngā umanga katoa o Aotearoa:
- 4 ōrau o ngā uepū Māori i tono i te moni tūtanga, ā, 20 ōrau i tono i te moni nama
- 13 ōrau o ērā atu hinonga Māori i tono moni tūtanga, ā, 34 ōrau i tono i te moni nama
- 11 ōrau o ngā umanga katoa o Aotearoa i tono i te moni tūtanga, ā, 24 ōrau i tono i te moni nama.
Kei roto i te moni tūtanga:
- ētahi moni ka whiwhi ina tukua atu he wāhanga o ngā hea o te umanga ki ētahi atu
- ngā haumitanga tāpiri mai i tētahi rangatira o nāianei o te umanga
- ngā tono i whakaaetia te katoa, tētahi wāhi, i kounutia, i whakakāhore rawatia rānei.
He kupu te moni nama mō te moni me whakahoki e tētahi umanga.
Kia whakaritea ki ērā atu hinonga Māori (28 ōrau) me ngā umanga katoa o Aotearoa (22 ōrau), he tino iti rawa ngā uepū Māori (1 ōrau) o whakamahi i ā rātou rawa whaiaro hei punga mō te kimi moni.
Te tautuhi utu, utunga kaimahi hoki
Ngā āhuatanga mō te tautuhi i ngā utu ā-hāora, utu ā-tau hoki
I te tau 2022, ko te pupuru i ngā kaimahi he uaua ki te whakakapi tētahi āhuatanga hira ina whiri ngā utu ā-hāora, ā-tau hoki mō ngā kaimahi o ngā umanga katoa o Aotearoa, tae atu ki ngā kaimahi o ngā umanga Māori. Tata ki te rua hautoru o ngā uepū Māori, te toru hauwhā hoki o ērā atu hinonga Māori i kī ko te pupuru i ā rātou kaimahi he uaua ki te whakakapi tētahi mea hira rawa ina whiria ngā utu ā-hāora me ngā utu ā-tau mō ā rātou kaimahi. Ko ngā panonitanga o ngā āhuatanga pakihi me te tauwhāinga ki ētahi atu kamupene mō ngā kaimahi ngā tino āhuatanga ina whakatauria ngā utu ā-hāora, ā-tau hoki mā ngā uepū Māori me ērā atu hinonga Māori.
Hangarau mōhiotanga, whakawhitiwhiti hoki
Te kitenga i ngā pāhopori
I te tau 2022, 65 ōrau o ngā uepū Māori, 76 ōrau o ērā atu hinonga Māori i kitea i te ao pāpāho pāpori. He nui iti ake tēnei i te ōrau o ngā umanga katoa o Aotearoa i kitea i te ao pāhopori (59 ōrau).
Puta noa i ngā momo umanga katoa, ko te pūtake i tēnei kitea i te ao pāhopori ko te whakawhanake i tētahi whakaahua kamupene, me te hokohoko hua, ratonga hoki i te ipurangi.
He maha atu ngā umanga Māori i whakapūrongo kua tomo rātou ki te ao pāhopori mō ngā take rapu kaimahi, mō te aroturuki i ngā mahi pāhopori, me te pāhekoheko ki ngā hoa kōtui, ina whakatairitea ki ngā umanga katoa o Aotearoa. Otirā, 43 ōrau o ngā uepū Māori i whakapūrongo ko te pāhekoheko ki ngā hoa kōtui tētahi take mō te whai kitenga i ngā pāhopori, kia whakaritea ki te 18 ōrau noa iho o ngā umanga katoa o Aotearoa.
Ngā kōkiri hangarau mōhiotanga, whakawhiti hoki (ICT) i ara ake
I te tau 2022, 6 ōrau noa o ngā uepū Māori me ērā atu hinonga Māori whai hononga ipurangi i whakapūrongo kōkiri hangarau mōhiotanga, whakawhiti hoki (ICT), i ara ake ai he ngaromanga, te tukinga rānei ki tō rātou umanga, i roto i ō rātou ahumoni e rua ka hipa ake nei. He tino hekenga tenei mai i 2018, i te 19 ōrau o ngā uepū Māori me te 21 ōrau o ērā atu hinonga Māori i whakapūrongo i tētahi kōkiri hangarau mōhiotanga, whakawhiti hoki (ICT) i ara ake tētahi ngaromanga, tukinga rānei mō tō rātou umanga.
Kei Business operations survey: 2022 ētahi atu mōhiotanga mō ngā tikanga pakihi mō ngā umanga katoa o Aotearoa.
Ngā tautuhitanga me te metararaunga
Kei Data standard for Māori business tētahi tautuhitanga mō te kohikohi me te whakaputa raraunga me ngā tauanga mō ngā umanga Māori. Ko ngā umanga Māori he umanga e puritia ana e tētahi tangata, ētahi tāngata rānei he whakapapa Māori ōna, ā, e kī ana tētahi kanohi o taua umanga, nāna anake te kī, he Māori taua umanga.
Ko tā Ngā Tautuhitanga mō tētahi umanga Maori mō ngā tatauranga umanga Māori – DataInfo+ he whakamārama i tā mātou tautohutanga o ngā pakihi i uru ki tēnei whakaputanga.
Ko tā Ngā ritenga mahi mō tatauranga umanga Māori – DataInfo+ he whakamārama i ngā ritenga mahi mō ia wāhanga o tēnei whakaputanga me ētahi atu kōrero mō ngā raraunga me ngā ripanga.
Kei Tatauranga umanga Māori: 2021 pūrongo matatini – Statistics on Māori businesses: 2021 technical report ētahi mōhiotanga horopaki, hangarau hoki mō Tatauranga umanga Māori.
Tirohanga whānui ki ngā panonitanga taupori
I takea mai ngā panonitanga ki te taupori o ngā umanga Māori i tēnei putanga, kia whakatairitea ki ō mua whakaputanga, i ngā puna taupori hou, kua pā te nuinga ki ērā atu hinonga Māori.
Ko tā Ripanga 1, i raro iho nei tētahi tirohanga whānui ki ngā panonitanga tatauranga umanga, kaimahi hoki mō ērā atu hinonga Māori: mō 2020 me 2021.
Te tatauranga o ngā kaimahi – Ērā atu hinonga Māori |
|||
Tau |
Hōu |
Kua whakaputaina i mua |
Rerekētanga |
2020 |
2,256 |
756 |
1,500 |
2021 |
2,442 |
780 |
1,662 |
Te tatauranga o ngā kaimahi – Ērā atu hinonga Māori |
|||
|
Hōu |
Kua whakaputaina i mua |
Rerekētanga |
2020 |
25,300 |
9,800 |
15,500 |
2021 |
27,200 |
9,700 |
17,500 |
He tuhituhi tuarua mō Ngā wāhanga o uepū Māori, mā te momo ahumahi, 2022
Kei tēnei whakaahua whakamōhio te ōrau o ngā umanga uepū Māori, mō ia ahumahi, mō te tau 2022. Tekau mā whitu ōrau o ngā umanga he ahuwhenua, 7 ōrau kei ērā atu ahumahi tuatahi, 32 ōrau he kaiwhakahaere rawa ehara i te kāinga noho, ā, 44 ōrau kei ērā atu ahumahi. I takea mai ngā ōrautanga i ngā tau whakaawhiwhi e kore pea e huia kia 100.
He tuhituhi tuarua mō Ngā wāhanga o ērā atu hinonga Māori, mā te momo ahumahi, 2022
Kei tēnei whakaahua whakamōhio te ōrau o ngā umanga uepū Māori, mō ia ahumahi, mō te tau 2022. 20 ōrau kei ngā mahi ahuwhenua, whakatupu ngahere me te hao ika, 18 ōrau kei ngā ratonga ngaio, pūtaiao, hangarau hoki, 10 ōrau kei ngā mahi āwhina hauora, pāpori hoki, 8 ōrau kei te mahi waihanga, ā, 45 ōrau kei ētahi atu ahumahi. I takea mai ngā ōrautanga i ngā tau whakaawhiwhi e kore pea e huia kia 100.
He tuhituhi tuarua mō Te tohanga ā-rohe o te tapeke katoa o ngā pāmu Māori 2022
He mahere o Aotearoa i wāhia ki ngā rohe, e whakaatu nei i te wāwāhanga o ngā tapeke o ngā whenua pāmu Māori mō ia rohe, inā rā:
- Te Whanga-nui-a-Tara, Mōhua, Te Wairau, Ōtākou, me Wharekauri/Rēkohu, kei waenga i te 0 me te 2 ōrau
- Tāmakimakaurau, Te Tai Poutini, Waitaha, me Murihiku, kei waenga i te 2.1 me te 4 ōrau
- Taranaki me Te Matau-a-Māui, kei waenga i te 4.1 me te 6 ōrau
- Te Tai Tokerau, Tūranga-nui-a-Kiwa, me Manawatū-Whanganui, kei waenga i te 6.1 me te 11 ōrau
- Waikato me Te Moana-a-Toi, neke atu ki te 11 ōrau.
Ngā uiui a te hunga pāpāho
Lennard Gui
021 285 9191
media@stats.govt.nz
Ngā uiuitanga hangarau
Kimberley Hitchcox
03 964 8933
info@stats.govt.nz
ISSN 2744-6425
Te whakaputanga e tū mai nei
Ka whakaputaina Tatauranga umanga Māori – Statistics on Māori businesses: Hauwhā o Pipiri 2023 hei te 5 Whiringa-ā-nuku 2023.